Diyabette Beslenmenin Önemi
Kan şekeri kontrolünü sağlayabilmek, diyabet tedavisinin ilk hedefidir. Kan şekerinin ideal aralıkta olması, kalp hastalıkları, sinir hasarı, göz hasarı, böbrek hastalıkları, inme gibi diyabet ile ilişkili olası sorunların gelişme riskini azaltır. Diyabetli bireyin toplam tükettiği karbonhidrat miktarı kan şekeri kontrolü için oldukça önemlidir. Diyabetli birey diyetisyen desteği ile hem ana hem de ara öğünlerde ne kadar besin tüketmesi gerektiği ve bu besinin protein, karbonhidrat ve yağ oranlarının ne kadar olması gerektiğine dair bilgi ve eğitim almalıdır. Böylece birey tüketmesi gereken besin gruplarına göre besin seçimini kendisi yapabilir. Diyabette, öğün planlaması için karbonhidrat sayımı yöntemi kullanılmaktadır. Bu sayede insülin tedavisi alan diyabetli bireylerin öğünde tüketeceği karbonhidrat miktarına göre insülin dozunu kendi ayarlayabilir. Böylelikle kendi kendine kan şekeri izlemi ile alınan karbonhidrat miktarının ve uygulanan insulin dozunun kan şekeri üzerindeki etkisi gözlemlenir. İdeal kilosunun üzerinde olan diyabetli bireylerde kilo kaybının sağlanması hedeflenir. Bu nedenle ideal kilosunun üzerinde olan bireylerin karbonhidrat miktarının yanında yağ miktarının hesaplanması önemlidir.
Besin Grupları
Karbonhidrat: Vücudumuz için başlıca enerji kaynağı olan karbonhidratlar; kan şekeri düzeyini etkileyen en önemli besin öğesidir. Karbonhidrat grubunda olan besinler: Şekerler, oligosakkaritler ve polisakkaritler olarak sınıflandırılır. Tahıllar, nişastalı besinler, kuru baklagiller, süt, yoğurt, meyveler ve sebzeler, ekmek, kek, simit, makarna, pirinç, mısır ve diğer tahıllar, patates, kurabiyeler, tatlılar, cips, atlamış mısır, meyve suyu, şekerli içecekler, bira, şarap, alkollü içecekler karbonhidrat içeren besinlere örnek olarak verilebilir.
Protein: Büyümeyi, vücut dokularının gelişmesini ve gerektiğinde onarılmasını sağlayan besin ögeleridir. Kırmızı et, balık, tavuk, yumurta, süt, yoğurt, peynir gibi hayvansal besinler ile, kuru baklagiller ve tahıllarda protein bol miktarda bulunmaktadır.
Yağ: Enerji içeriği en fazla olan besin grubudur. Tereyağı, margarinler gibi katı yağlar; zeytinyağı, ayçiçeği yağı, mısırözü yağı, soya yağı gibi sıvı yağlar; kaymak, krema, mayonez, salam, sucuk, pastırma gibi et ürünleri; ceviz, fındık, fıstık, kabak çekirdeği, ayçekirdeği gibi
kabuklu yemişlerin yağ içeriği yüksektir.
Diyabette Beslenme Prensibi
- Karbonhidrat: Günlük enerji gereksiniminin %45-55’i
- Düşük glisemik indeksli besin tüketimi
- Protein: Günlük enerji gereksiniminin %20’si
- Yağ: Günlük enerji gereksiniminin %25-35’i
- Doymuş yağ: Günlük enerji gereksiniminin %10’u
Diyabet Hastaları Neler Yemeli?
Dengeli beslenme diyabetli bireylerin tedavisinde anahtar rol alır. Yeterli ve dengeli beslenme, önerilen besin gruplarından önerilen miktarda tüketmeleri kan şekeri seviyelerini dengede tutmaya destek olacaktır. Bireylerin porsiyon miktarları yaşına, cinsiyetine, kilosuna ve genel sağlık durumuna uygun olarak belirlenir. Normal kilo aralığında olan bir bireyin her bir kilo için günde 35 kalori alınmalıdır.
Örneğin; 70 kg olan biri 70×35=2450 kalori alımı olmalıdır.
Ortalama 2000 kalori alan biri bunun en fazla %45’ini karbonhidrattan sağlamalıdır.
- 1 gr karbonhidrat 4 kaloridir.
- 1 gr protein 4 kaloridir.
- 1 gr yağ 9 kaloridir.
- Karbonhidrat, diğer besin gruplarına göre kan şekerini daha hızlı yükseltmesi nedeniyle diyabet hastalarında kontrollü olarak tüketilmesi gerekir (makarna, pirinç, toz şeker, ekmek çeşitleri, karpuz, ananas, muz, kayısı, armut, üzüm gibi besinler).
- Lifli gıdalar kan şeker seviyesini düzenleme özelliğine sahip olduğundan beslenme planında yer verilmeli (lahana, enginar, ıspanak, brokoli, havuç, bezelye, yulaf mısır, kinoa, nohut, fasulye, mercimek, elma, narenciye…)
- Tam tahıllı sebzeler
- Yağsız proteinler Sağlıklı yağlar (et, yumurta, süt, yoğurt gibi sağlıklı yağ içeren besinler) Kavrulmamış, tuzlanmamış ceviz, badem, fındık gibi kuruyemişler önerilen miktarlarda tüketilebilir.
- Vitamin ve Mineral
- Posa (Sebze-Meyve)
Diyabet Hastaları Hangi Besinlerden Kaçınmalı
Her bir besin grubunu porsiyonundan fazla tüketmemeye dikkat edilmelidir. Hem diyabette hemde sağlık dengesini sürdürmedeki ana rol dengeyi sağlamaktır. Porsiyonlarınızın dengesini sağladığınız sürece birçok çeşitli yiyeceği tüketebilirsiniz. Bazı besinler kan şekerini hızlı yükseltme hızlı düşürme özelliğine sahiptir. Bu besinler basit karbonhidratlar olarak adlandırılır. Basit karbonhidrat grubunda; bal, çikolata, helva, pekmez, marmelat gibi besinler yer almaktadır. Rafine şeker basit karbonhidrat grubunda yer aldığı için uzak durulmalı ve kısıtlanmalıdır. Ana enerji kaynağını rafine şeker yerine sağlıklı karbonhidrat ile dengelemek gerekir.
- Meyve suları, şekerli içecekler, bal, pekmez, marmelat, reçel, çikolata gibi şeker oranı yüksek gıdalar,
- Tereyağı, iç yağ, kuyruk yağı,
- Sosis, salam, sakatat gibi işlenmiş gıdalar,
- Yağlı besinler, kızartmalar,
- Tatlı, börek, pasta, kek, ekmek, yufka, erişte, makarna gibi hamurlu gıdalardan kaçınmak gerekir.
Diyabette Beslenme Piramidi
Diyabette beslenme piramidi, beslenme sürecinizde size yardımcı olacak görsel bir araçtır. 6 besin grubunu içeren piramit, her öğünde 4-5 farklı grubun kombinasyonu ile sağlıklı öğünler oluşturmanıza yardımcı olur. Piramidin en temelinde kurubaklagiller ve tahıllar yer almaktadır ve piramitte en geniş alanı kapsamaktadır. Bu gruptaki besinler; tahıllar, kurubaklagiller, pirinç ve patates gibi nişastalı besinlerdir. Bu besinlerden biri her öğünde tercih edilmelidir.
Meyve ve sebzeler piramidin ikinci basamağında yer alır. Bu gruptaki besinler vitamin, mineral ve posa içeriği yüksek olan gruptur. Örneğin koyu yeşil yapraklı sebzeler kalsiyum ve K vitamini, havuç A vitamini ve çoğu meyve sebze A ve C vitamini, magnezyum, bakır ve potasyum mineralleri açısında zengindir. Piramidin üçüncü basamağında Süt-Yoğurt gibi hayvansal gıdalar ile Tavuk- Balık-Et grubu yer alır. Üçüncü basamak besin grubundan beslenme ve sağlık durumuna göre değişmekle beraber 2-3 porsiyon/gün tüketilmesi önerilir. Bu grup yüksek protein içeriğine sahip olduğu için günlük enerjinin önemli bir bölümünü kapsamaktadır. Ancak aynı zamanda doymuş yağ içeriğine sahip olması sebebiyle yağsız süt ve süt ürünlerini, derisiz tavuğu ve yağsız kırmızı eti tercih etmek gerekir. Kalori, doymuş yağ oranı ve kolesterol açısından zengin olan bu grup beslenme piramidinde kendisinde önce yer alan basamaklara oranla daha az yer kaplamaktadır. Beslenme piramidinin en üstünde ise şekerli gıdalar ve yağlar yer alır. Bu gruptaki besinlerin yarar sağlayacak herhangi bir besin öğesi içermedikleri için porsiyon miktarı oldukça kısıtlı tüketilmelidir. Şeker ve Yağ grubu piramidin en tepesinde yer alması ve en küçük alana sahip olması sebebiyle beslenme planımızda en dar alana sahip olan gruptur.
Diyabette Beslenmede Dikkat Edilecek Hususlar
- Diyabette gün içerisindeki beslenme düzeninize, diyabet ve genel sağlık durumunuza göre diyetisyen uzmanlığında karar verilmelidir.
- İnsülin kullanan diyabet hastalarının ana öğünleri, sabah, öğle ve akşam şeklinde olmalıdır.
- Hipoglisemi ataklarını önlemek ve ani yeme krizlerini bastırmak için öğünler arasına ve gece yatmadan önce ara öğünler eklenmelidir.
- İnsülin yaptıktan hemen sonra öğünü yemek kan şekerini yükseltmektedir. Bu sebeple, insülini yemekten 30 dk önce yapmak gerekir. Bununla birlikte, 30 dakikadan daha uzun süre yemek yenilmeyecekse insülin kesinlikle yapılmamalıdır. Bu durum, kan şekerinizin düşmesine neden olur.
- Açlık hissiniz oluşsa da oluşmasa da ana ve ara öğünlerin atlanmaması gerekir.
- Bir gün içerisinde yenecek miktarların tüm güne yayılmasını sağlayarak az ve sık porsiyonlarla beslenilmelidir.
- Ara öğün tercihlerini karbonhidrattan fakir besinler tercih etmelisiniz.
- Ekmek yerine ekmek alternatifleri tercih edilmelidir (örneğin; galeta, 1 bardak yağsız patlamış mısır, kepekli bisküvi gibi) ara öğünlerde az yağlı süt, az yağlı yoğurt, ayran, peynir, yeşil elma gibi alternatifler tercih edilmelidir.
- Ara öğünlerde meyvenin tek başına yenmesi kan şekerinin hızlı yükselip düşmesine neden olacağından tek başına tercih edilmemelidir. Örneğin; 2-3 kaşık yoğurt ile tüketilmelidir.
- Diyabette önemli olan beslenme planını oluşturabilmek ve bunu yaşam tarzı haline getirmektir. Yaşam tarzınızdaki en önemli değişiklik beslenme planınızı sağlıklı beslenme haline getirmektir.
- Haftalık veya günlük beslenme planınız ile gün içerisinde almanız gereken kalori hesabını bilerek ve tüketeceğiniz besinlerin planını yaparak alışveriş listesinin oluşturulması gerekir.
- Market alışverişleriniz sırasında aç olmamanız ve ihtiyaç listesinin dışına çıkmamanız konusunda dikkatli olmalısınız.
- Satın alacağınız gıdaların arkasında yer alan ‘içindekiler’ kısmını dikkatlice okuyarak,içeriğinde glukoz, glukoz şurubu, sükroz, şeker bulunan gıdalar tercih edilmemelidir. İçerikleri hakkında daha detaylı bilgi için diyetisyeninize danışmalısınız.
